Lesław Niemczyk

Zapal się do finansów
i przedsiębiorczości!

Lesław Niemczyk

Zapal się do finansów i przedsiębiorczości!

Jak prowadzić księgowość klubu inwestora? Polityka rachunkowości

cze 15, 2021 | Blog

Dzisiaj na blogu temat arcyważny, jeśli chodzi o zakładanie klubu inwestora. Zastanowimy się, jak założyć księgi rachunkowe (podatkowe) klubu i do czego w ogóle jest to nam potrzebne. Jak pamiętamy, klub inwestora zakłada się w gronie 3-20 osób, zazwyczaj bliskich znajomych lub członków rodziny.

Osoby te będą wpłacać do klubu środki pieniężne z przeznaczeniem na inwestowanie. Będzie to wkład początkowy na kapitał inwestora oraz późniejsze regularne składki oszczędnościowo-inwestycyjne. Według ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (art. 124) łączna wpłata jednego inwestora na kapitał klubu nie może przekroczyć 20.000 zł w ciągu jednego roku.

Dwa cele księgowości klubu inwestora

Porządna ewidencja rachunkowa będzie miała zatem dwa cele. Po pierwsze, ma ona nie dopuścić, aby pomiędzy członkami klubu inwestora powstały nieporozumienia na tle finansowym. Po drugie, powinna umożliwić rzetelne i terminowe rozliczenie się z należnych podatków. Obydwa powyższe cele można sprowadzić do jednego wspólnego mianownika. Jest nim uzyskanie prawdziwego i rzetelnego obrazu klubu inwestora.

Ten wpis jest zatem techniczno-finansowym uszczegółowieniem tematów poruszanych wcześniej na blogu:

Prawdziwy i rzetelny obraz majątkowo-finansowy klubu inwestora

Kto choć trochę zna rachunkowość i finanse temu będzie nieco łatwiej ogarnąć temat zaprowadzenia ewidencji księgowej klubu inwestora. Jednakże osoba zupełnie nie znająca od strony praktycznej tych zagadnień może opanować je kierując się podstawowymi zasadami i wdrażając odpowiednie narzędzia (tzw. urządzenia księgowe) opisane w tym wpisie.

Zapamiętajmy zatem, że osobie, która wciela się w rolę skarbnika lub księgowego klubu inwestora powinna przyświecać naczelna zasada rachunkowości znana jako true and fair view (prawdziwy i rzetelny obraz). Jej klasyczne definicyjne wyjaśnienie odnośnie klubu inwestora powinno brzmieć w następujący sposób:

Proces identyfikacji i ujęcia zasobów (aktywów) oraz operacji ekonomicznych musi ściśle odzwierciedlać obiektywnie istniejący stan klubu inwestora, w którym się on aktualnie znajduje. Bilans powinien wiernie prezentować zasoby (aktywa) oraz źródła ich pochodzenia (pasywa lub kapitały), a rachunek zysków i strat wszystkie operacje ekonomiczne determinujące wartość wyniku finansowego.

Czym są aktywa i pasywa klubu inwestora?

Uważam, że opanowanie myślenia w kategoriach bilansowych i wynikowych jest niezbędne dla tych, którzy chcą stworzyć ambitny klub inwestycyjny. I znowu, nie jest to takie straszne, jak może wydawać się na początku dla laików rachunkowości. Dlaczego? Bo jest to w sumie bardzo proste!

Aktywa klubu inwestora to jego portfel inwestycyjny plus środki pieniężne na rachunku maklerskim (brokerskim). Od razu zwróćmy uwagę, że niezbędnych informacji służących do wyceny tych aktywów dostarcza bank lub dom maklerski (brokerski) prowadzący rachunek służący wspólnemu inwestowaniu. Zatem wycena aktywów inwestycyjnych będzie dokonywana po wartości godziwej (rynkowej), a wycena środków pieniężnych po wartości nominalnej.

Zaś pasywa (kapitały) klubu inwestora to suma wniesionych wpłat inwestorów do klubu liczona po wartości nominalnej skorygowana o wynik finansowy (zysk lub stratę) oraz ewentualne długi zaciągnięte na poczet inwestowania. W tym zakresie głównym – ale nie jedynym – zadaniem skarbnika lub księgowego klubu inwestora jest właśnie zidentyfikowanie tychże wpłat na rachunek bankowy liczonych po wartości nominalnej, o czym będzie mowa poniżej.

Nigdy nie graj (nie inwestuj) za pożyczone pieniądze!

Oczywiście od razu konieczne jest tutaj moje wtrącenie i komentarz. Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi w art. 124 daje zielone światło, aby klub mógł się zadłużać, po to aby inwestować. Ja jednak nie polecam tego sposobu, szczególnie na samym początku.

Jedna z powszechnie znanych w USA zasad inwestowania w papiery wartościowe na giełdzie mówi: Nigdy nie graj (nie inwestuj) za pożyczone pieniądze! Ma to swoje proste uzasadnienie. Dużo trudniej zachować na giełdzie „zimną krew” podczas korekt i spadków, gdy źródłem finansowania inwestycji jest pożyczka, a nie środki własne.

Inni dodają do tego: „Nie inwestuj na giełdzie więcej, niż bez większych problemów finansowych mógłbyś stracić!”. Te proste zasady ułatwiają zachowanie wewnętrznego spokoju wobec zmiennych losów inwestycji giełdowej – wzrostów cen i ich spadków.

Jaka forma ewidencji księgowej klubu inwestora?

Prawdopodobnie wiele osób, które zainteresują się możliwością zakładania klubów inwestycyjnych w gronie bliskich osób zrezygnuje z tego przedsięwzięcia napotykając na niewidzialny mur pytań, wątpliwości, braku informacji oraz ryzyka podatkowego. Jednym z obszarów tej niewiedzy będzie właśnie forma ewidencji księgowej (podatkowej) klubu inwestora.

Bo np. inwestując wspólnie w nieruchomość czynszową musimy założyć podatkową księgę przychodów i rozchodów, jeśli wybierzemy zasady ogólne w podatku dochodowym lub uproszczoną ewidencję podatkową na potrzeby podatku zryczałtowanego. Ktoś bardziej ambitny i znający rachunkowość mógłby założyć także pełną księgowość dla takiej – np. nieco większej – nieruchomości, aby analitycznie kontrolować efektywność ekonomiczną poszczególnych lokali.

Czy klub inwestora może prowadzić KPiR lub „ryczałt ewidencjonowany”?

I tutaj per analogiam należałoby się zastanowić, którą formę uproszczonej księgowości wybrać zakładając klub inwestora? Ryczałt przychodów ewidencjonowanych, czy księgę przychodów i rozchodów?

Otóż według mnie, ani ryczałt, ani KPiR! Oba te urządzenia ewidencji podatkowej zupełnie nie korespondują z działalnością inwestycyjną, która przecież stanowi istotę klubu inwestora. Zaś sam klub nie może prowadzić działalności gospodarczej, bo zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi, ani on, ani jego członkowie nie są przedsiębiorcami.

Dwie formy księgowości klubu inwestora

Moim zdaniem – poprawcie mnie w komentarzach, jeśli uważacie, że się mylę – klub inwestora ma tylko dwie możliwości zaprojektowania ewidencji księgowo-podatkowej, która umożliwia odtworzenie jego prawdziwego i rzetelnego obrazu. Są to zaprojektowanie:

  • uproszczonej ewidencji księgowej w arkuszu kalkulacyjnym typu Excel
  • pełnej ewidencji księgowej zredukowanej do minimum w programie finansowo-księgowym

W obu przypadkach dokumentami źródłowymi będą wyciągi bankowe (WB) z rachunku maklerskiego (brokerskiego). Zaś z perspektywy rozliczeń podatkowych najważniejszy będzie formularz PIT-8C, który klub inwestora lub jego powiernik otrzyma od domu maklerskiego (brokerskiego) po zakończeniu roku podatkowego (inwestycyjnego).

Ryzyko podatkowe uproszczonej ewidencji w arkuszu kalkulacyjnym

W tym wpisie postaram się omówić obie wyżej wymienione formy ewidencji księgowej klubu. Zdaje sobie sprawę, że dla większości inwestorów łatwiejszy do organizacyjnego opanowania będzie arkusz kalkulacyjny. Jednakże muszę zasygnalizować już na wstępie, że wybierając tę formę ewidencji księgowej klubu wystawiamy się na drobne ryzyko podatkowe, które można próbować minimalizować.

Co prawda, według mnie, klub inwestora jest transparenty w zakresie podatku dochodowego. Podatnikiem w tym przypadku są poszczególni inwestorzy zrzeszeni w klubie. Podstawą opodatkowania jest udział inwestora we współwłasności (tak samo, jak przy opodatkowaniu dochodów z najmu we wspólnej nieruchomości).

Jednakże na wszelki wypadek sygnalizuję, że dla organów skarbowych ewidencja podatkowa prowadzona w arkuszu kalkulacyjnym jedynie w formie elektronicznej nie spełnia wymogów formalnych, aby uznać ją za księgi podatkowe w rozumieniu ordynacji podatkowej. W uproszczeniu: księga podatkowa ma zapewniać trwałość i nieodwracalność zapisu księgowego po tzw. „zaksięgowaniu” dokumentu w systemie FK. Arkusze kalkulacyjne (MS Word i Calc) takiej opcji nie dają.

Czy księga inwestorów jest składową ewidencji podatkowej klubu?

W związku z brakiem powszechnej praktyki prowadzenia klubów inwestorów nie wiemy, jak na tą kwestię będą patrzeć organa skarbowe. Co do zasady punktem wyjścia ustalenia obowiązku podatkowego za rok podatkowy będzie formularz PIT-8C z domu maklerskiego (brokerskiego) oraz umowa klubu. Jednakże urzędy skarbowe mogą uznać, że istotną częścią składową księgi podatkowej jest w tym przypadku ewidencja umożliwiająca ustalenie udziału inwestora w kapitale klubu.

W takim przypadku prowadząc ewidencję kapitałów klubu przypadających na inwestorów wyłącznie w arkuszu kalkulacyjnym narażamy się na zarzut, że nie spełnia ona wymogów formalnych. Brałbym to raczej na serio, bo zdarzało się, że urzędy skarbowe kwestionowały tego typu „księgi podatkowe” prowadzone w Excel dla NGOs. Oczywiście fundacje i stowarzyszenia jako osoby prawne w odróżnieniu od klubów inwestorów są zobowiązane do prowadzenia ksiąg rachunkowych w oparciu o ustawę o rachunkowości.

Prawo podatkowe jest bardzo restrykcyjne

Można zakładać optymistycznie, że urząd skarbowy z wyrozumiałością podejdzie do podatnika zaangażowanego w klub inwestora ze względu na „hobbystyczną” skalę działania oraz brak utartych wzorców praktyki. Jednakże taki optymizm rodzi właśnie ryzyko podatkowe całkowitego zakwestionowania ksiąg podatkowych służących do ustalenia udziału inwestora na określony moment, który jest kluczowy dla rozliczenia podatku dochodowego.

Z ogólnospołecznego punktu widzenia bardzo pożądane byłoby, aby urzędy skarbowe przyglądały się powstającym klubom inwestora z dużą wyrozumiałością i chęcią pomocy. Bo przecież skala działalności klubów oraz potencjalnych zobowiązań podatkowych w żaden sposób nie może istotnie narazić Skarbu Państwa na liczące się straty. Zaś kluby inwestycyjne mogą odegrać bardzo pożyteczną rolę edukacyjną w naszym społeczeństwie.

Jednakże my musimy pamiętać, że urzędnik skarbowy (skarbowiec) działa w ścisłych ramach wyznaczonych przez prawo podatkowe i tutaj co do zasady może być bardzo rygorystyczny.

Drukuj ewidencję klubu inwestora prowadzoną w arkuszu kalkulacyjnym!

Prezentując zagadnienie ewidencji w arkuszu kalkulacyjnym zastrzegam, że mój klub inwestycyjny prowadzi pełną księgowość. Zatem to zagadnienie prezentuję tylko od strony projektowej, kierując się generalnymi zasadami.

Technicznie rzecz biorąc arkusze kalkulacyjne umożliwiają zbudowanie wielu zestawień tabelarycznych, które dawałyby wgląd w prawdziwy i rzetelny obraz aktywów inwestycyjnych, środków pieniężnych, kapitałów inwestorów, wyniku finansowego oraz ewentualnych zobowiązań klubu inwestora.

Z podatkowego punktu widzenia najważniejsze wydaje się tutaj ewidencja, którą określilibyśmy mianem księgi inwestorów. Chodzi tutaj o możliwość określania na dowolny moment:

  • liczby i tożsamości klubowych inwestorów
  • ich wkładów pieniężnych do klubu liczonych po wartości nominalnej
  • sumy wszystkich klubowych wkładów pieniężnych liczonych po wartości nominalnej
  • procentowego udziału pojedynczego inwestora w kapitale klubu

Nie mając programu księgowego potrzebujesz dokumentów papierowych

Prowadzenie księgi inwestorów od strony metodologicznej nie jest skomplikowane. Wystarczy skrupulatnie przepisywać z wyciągu bankowego (maklerskiego) wszystkie wpłaty dokonywane na klub inwestora i przypisywać je w wartości nominalnej do poszczególnych członków. Następnie sumować je okresowo oraz ustalać udział inwestora w klubie.

Przykładowo, jeśli Marcin, Łukasz i Jan założyli klub inwestora, a każdy z nich wpłacił odpowiednio 5.000 zł, 3.000 zł i 2.000 zł, to udział w kapitale klubu wynosi 50%, 30% i 20%. W takim samym procencie inwestorzy powinni partycypować w podatku dochodowym wynikającym z deklaracji PIT-8C.

Podsumowując, można sobie wyobrazić ewidencję księgową klubu inwestora prowadzoną w arkuszu kalkulacyjnym. Jeśli ta ewidencja księgowa:

  • byłaby prowadzona w postaci przejrzystych tabel umożliwiających wgląd w aktywa inwestycyjne klubu inwestora oraz jego środki pieniężne,
  • wszystkie wyciągi bankowe oraz wartościowe zestawienia portfela inwestycyjnego z rachunku maklerskiego byłyby co miesiąc drukowane,
  • umożliwiała wgląd w księgę inwestorów określającą udział inwestora w kapitale klubu na określony moment (przede wszystkim koniec roku podatkowego),
  • tabele byłyby okresowo drukowane i podpisywane przez członków klubu lub jego osoby funkcyjne (prezydium: prezesa, skarbnika lub sekretarza),

to istnieje spore prawdopodobieństwo, że księgi klubu inwestora mogłyby zostać uznane za rzetelne i prawdziwe w świetle prawa podatkowego.

Klub inwestora jako pole zastosowania kreatywnej księgowości w sensie pozytywnym

Samo pojęcie kreatywnej księgowości zazwyczaj nie oznacza jeszcze łamania (obchodzenia) przepisów prawa bilansowego. Przez kreatywną księgowość (ang. creative accouting) w sensie pozytywnym będziemy rozumieć takie prowadzenie ksiąg rachunkowych, które jest przejawem twórczego, pomysłowego, niestandardowego zastosowania zasad rachunkowości lub prawa bilansowego wynikającego np. z braku bezpośredniej regulacji w określonym obszarze.

Przykładem dobrze pojętej kreatywnej księgowości byłoby właśnie odwzorowanie podstawowych zasad rachunkowości dużych, profesjonalnie zarządzanych, funduszy inwestycyjnych do zaprojektowania zrębów systemu rachunkowości i sprawozdawczości małego klubu inwestora, o którym mówi art. 124 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.

Pamiętajmy, że podstawowe zasady rachunkowości pozwalają nam to robić:

Zasada wyższości treści nad formą wskazuje, że zjawiska ekonomiczne rejestrowane w systemie rachunkowości należy ujmować zgodnie z ich treścią i prawdą materialną, nawet jeśli byłoby to sprzeczne z aktualnie obowiązującymi wymogami formalnymi.

Bilansowe podstawy systemu rachunkowości klubu inwestora

Podstawą systemu rachunkowości klubu inwestora jest równanie bilansowe:

Aktywa = Pasywa

Jak pamiętamy, przez aktywa klubu inwestora rozumiemy portfel aktywów inwestycyjnych wyceniony według wartości rynkowej oraz środki pieniężne. Zaś przez pasywa rozumiemy kapitał inwestorów, wynik finansowy oraz zobowiązania. Zatem powyższe równanie można zapisać w postaci rozwiniętej postaci:

Aktywa inwestycyjne + środki pieniężne = Kapitał inwestorów + wynik finansowy + zobowiązania

Oczywiście powyższe równanie można także przekształcić do formuły netto. Wówczas będzie miało ono następującą postać wyjściową:

Aktywa netto = Kapitał własny klubu inwestora

To zaś równanie możemy przestawić w postaci:

Aktywa inwestycyjne + środki pieniężne – zobowiązania = Kapitał inwestorów + wynik finansowy

Powyższe podstawowe równania znajdą zastosowanie zarówno dla uproszczonej ewidencji księgowej klubu inwestora jak i dla jego pełnej księgowości. W praktyce różnica będzie miała dwojaki charakter dotyczący:

  • konieczności prowadzenia kont księgowych i księgowania operacji gospodarczych zgodnie z zasadą dwustronnego zapisu „Debet = Credit”,
  • metody ustalania wyniku finansowego.

Wynik finansowy klubu inwestora

Metodyka ustalenie wyniku finansowego klubu inwestora będzie również rozpadała się na dwa przypadki. Przy uproszczonej ewidencji księgowej ustalimy go arytmetycznie korzystając z równania:

Wynik finansowy = Aktywa inwestycyjne + środki pieniężne – Kapitał inwestorów – zobowiązania

W przypadku pełnej księgowości klubu inwestora wynik finansowy ustalimy tzw. metodą księgową na koncie „Wynik finansowy”. W tym celu przeniesiemy na jego stronę Debet i Credit wszystkie operacje przychodowe i kosztowe, które wystąpiły w trakcie okresu obrachunkowego.

Powinniśmy jednak pamiętać, że tak ustalony wynik finansowy nie jest postawą ustalenia podatku dochodowego klubu inwestora. Punktem wyjścia zapłacenia zryczałtowanego podatku dochodowego od zysków kapitałowych będzie deklaracja PIT-8C przysłana z domu maklerskiego i rozliczona według udziałów w klubie wynikających z księgi inwestora.

Sam ustalony metodą księgową wynik finansowy ma jedynie znaczenie wewnętrzne dla inwestorów klubowych informując o osiągnięciach. Umożliwia on także ocenę tej działalności poprzez możliwość zbudowania podstawowych wskaźników finansowych, tj. Return on Assets (ROA) i Return on Equity (ROE).

Zakładowy plan kont kluby inwestora

Poniżej prezentuję autorski plan kont klubu inwestora. Mam oczywiście świadomość tego, że to tylko jedno z możliwych rozwiązań. Proszę zatem o krytyczne uwagi w komentarzach. Prezentuje się on następująco:

Zespół 1. Środki pieniężne i krótkoterminowe aktywa finansowe
  • 100 Gotówka
  • 120 Rachunek bankowy (maklerski)
  • 120-01 Rachunek 1
  • 120-02 Rachunek 2
  • 130 Lokaty bankowe
  • 139 Inne środki pieniężne
  • 140 Krótkoterminowe aktywa finansowe
Zespół 2. Rozrachunki klubu inwestora
  • 200 Należności
  • 210 Zobowiązania
  • 220 Rozrachunki publicznoprawne
  • 240 Pozostałe rozrachunki
Zespół 3. Portfel inwestycyjny i odpisy aktualizującego jego wartość
  • 300 Długoterminowe aktywa finansowe i inwestycyjne
  • 300-01
  • 300-02
  • 300-03
  • 300-04
  • 300-05
  • 350 Odpisy aktualizujące wartość aktywów inwestycyjnych
  • 350-01
  • 350-02
  • 350-03
  • 350-04
  • 350-05
Zespół 7. Przychody i koszty klubu inwestora
  • 700 Przychody – z odsetek
  • 710 Przychody – zysk ze zbycia aktywów finansowych
  • 720 Przychody – dodatnie odpisy aktualizujące wartość aktywów finansowych
  • 730 Przychody – dodatnie różnice kursowe z operacji walutowych
  • 740 Przychody – z dywidend i udziału w zyskach
  • 750 Koszty – odsetkowe
  • 760 Koszty – straty ze zbycia aktywów finansowych
  • 770 Koszty – ujemne odpisy aktualizujące wartość aktywów finansowych
  • 780 Koszty – ujemne różnice kursowe z operacji walutowych
Zespół 8. Kapitał własny klubu inwestora
  • 800 Kapitał wpłacony inwestorów
  • 800-01
  • 800-02
  • 800-03
  • 810 Kapitał zapasowy
  • 811 Kapitał z aktualizacji wyceny
  • 811-01
  • 811-02
  • 811-03
  • 811-04
  • 811-05
  • 820 Rozliczenie wyniku finansowego
  • 830 Rezerwy
  • 860 Wynik finansowy

Czy te konta wystarczą, aby poprowadzić księgowość klubu inwestora? Mnie wydaje się, że tak. Oczywiście taki plan kont można modyfikować i rozbudowywać. Bardzo ciekawy jestem Waszych opinii na ten temat. Szczególnie jeśli są wśród Czytelników bloga księgowi, finansiści, doświadczeni inwestorzy. Proszę, zostawcie Wasze komentarz, jak oceniacie powyższy zakładowy plan kont klubu inwestora (ZPK). Jestem otwarty na dyskusję.

PS. Zapraszam na bezpłatny mini kurs rachunkowości

Jeśli po lekturze mojego wpisu masz przysłowiowy mętlik w głowie i nie do końca rozumiesz, czym są aktywa, pasywa, przychody, koszty i wynik finansowy, to zapraszam Cię na mój całkowicie bezpłatny mini kurs rachunkowości. Po jego przerobieniu wszystko powinno być jasne! Tutaj link:

Dla osób poszukających więcej szczegółów rozbudowana odpłatna oferta:

“Klub inwestora” – wszystkie wpisy dotyczące roku 2021

Zdjęcie: Unsplash Dan Dimmock

0 komentarzy

Wyślij komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Powiązane artykuły