Uproszczona forma ewidencji księgowej w klubie inwestora

Uproszczenie formy ewidencji księgowej w klubie inwestora mogłoby przyczynić się do popularyzacji tej formy wspólnego inwestowania. Jeszcze w 2021 roku zacząłem prowadzić z dwoma wspólnikami klub inwestora spisując umowę odwołującą się do art. 124 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Zatem już ponad dwa lata uczymy się wspólnego inwestowania w akcje, czego rezultatem jest m.in. ten poradnik w PDF (link tutaj) oraz to przykładowe sprawozdanie finansowe (link tutaj).

Ponieważ ustawodawca w wyżej wymienionej ustawie, ani innych przepisach prawa finansowego, czy też podatkowego, nie przewidział szczegółowych rozwiązań dotyczących ewidencji księgowo-podatkowej klubu inwestora, zdecydowaliśmy się na pełną księgowość.

Jestem księgowym, więc dla mnie był to rodzaj wyzwania zawodowego, aby zaprojektować system rachunkowości klubu inwestora, a jednocześnie uzyskać transparentność wobec interesariuszy zewnętrznych (szczególnie urzędu skarbowego). Ponadto corocznie sporządzam sprawozdanie finansowe klubu inwestora pokazujące jego prawdziwy i rzetelny obraz. Te cykliczne sprawozdanie mają znaczenie dla moich wspólników i obok spisanej umowy są dowodem ich uczestnictwa w klubie.

Mam jednak świadomość tego, że obowiązki związane z prowadzeniem pełnej księgowości klubu inwestora mogą zniechęcać część inwestorów, którzy w innym przypadku mogliby być zainteresowani tworzeniem klubów inwestycyjnych. Właśnie tym osobom dedykuję ten wpis. Jeśli chcesz założyć klub inwestora, ale przeraża Cię wizja prowadzenia pełnej księgowości, to ten artykuł jest właśnie dla Ciebie.

Ustawodawca nie wskazał formy ewidencji księgowo-podatkowej dla klubu

Zanim przejdziemy do meritum zachęcam Cię do przeglądnięcia na moim blogu wpisów dotyczących organizacji klubu inwestycyjnego. W ten sposób dowiesz się o większości dylematów, które musi rozwiązać osoba mierząca się z tym wyzwaniem. Wystarczy, że w przeglądarce bloga wpiszesz hasło „klub” lub przejrzysz uważnie zawartość zakładki “Blog“.

Podsumowując te wszystkie zagadnienia, którymi możesz być zainteresowany, chcę zwrócić Twoją uwagę na to, że zakładając klub inwestora mierzymy się z pewną doza niepewności prawnej oraz ryzykiem podatkowym. Zaryzykuję twierdzenie, że w Twoim urzędzie skarbowym może nie być przepracowanej w praktyce wiedzy, jak rozliczać się z podatków dochodowych powstających w klubie inwestora.

W związku z tym musisz bardzo starannie prowadzić wszystkie elementy „papierowej” dokumentacji podpisując je w gronie wspólników zgodnie z zapisami w Waszej umowie klubu (link tutaj). Pamiętajmy, że „papierowa” i podpisana dokumentacja ma tę przewagę dowodową, że jest niezmienna. Tabelkę w arkuszu kalkulacyjnym można zmieniać tysiąc razy. Inaczej jest z wydrukowaną tabelką, podpisaną przez wspólników i wpiętą do “klubowego” segregatora, w którym panuje chronologiczny porządek.

To tylko bardzo powierzchowne wskazówki, które naprowadzają skarbnika klubu na to, co powinien zrobić. Wszak pełna prezentacja prawna zagadnienia wymagałaby osobnego opracowania książkowego. Tak, czy inaczej, w ujęciu prawno-podatkowym sprawdź na moim blogu:

• jak rozliczyć podatek dochodowy w klubie inwestora?
• czym jest księga inwestora?

Teraz możemy przejść do sedna sprawy.

Teoria metody kapitałowej ustalania wyniku finansowego

W teorii rachunkowości wyróżnia się kilka metod ustalania wyniku finansowego. Są nimi: metoda statystyczna, metoda księgowa, metoda sprawozdawcza oraz metoda kapitałowa [Pfaff, Strojek-Filus (red.), 2018, s. 256].

W praktyce rachunkowości metodę kapitałową najczęściej wykorzystujemy wówczas, gdy chcemy ustalić wartość kapitału własnego podmiotu, który zamierza założyć księgi rachunkowe. Wtedy korzystamy z następujących zależności bilansowych:

aktywa = pasywa

aktywa = kapitał własny + zobowiązania

kapitał własny = aktywa – zobowiązania

Jak pamiętamy, wynik finansowy jest elementem kapitałów własnych. Dlatego możemy go ustalić, jako różnicę pomiędzy wartością kapitału własnego na początek roku oraz na koniec roku. Przy założeniu, że w międzyczasie nie doszło do zmian w innych pozycjach kapitału własnego, otrzymujemy równanie:

wynik finansowy = kapitał własny na koniec okresu – kapitał własny na początek okresu

Czy ten sam schemat myślenia możemy zastosować w klubie inwestora?

Główne elementy bilansowe w klubie inwestora oraz ich wycena

W aktywach klubu inwestora występują dwie zasadnicze pozycje:

• Aktywa inwestycyjne, a więc nabyte instrumenty finansowe wartościowe ewidencjonowane na rachunku papierów wartościowych,
• Aktywa pieniężne, czyli środki pieniężne zdeponowane na rachunku maklerskim.

Dom maklerski wycenia nabyte instrumenty finansowe według wartości rynkowej, a środki pieniężne według wartości nominalnej. Zmiany kursów giełdowych powoduję zmianę wartości aktywów inwestycyjnych. Natomiast wszelkie wpłaty i wypłaty na rachunek pieniężny (od inwestorów, ale i z tytułu dywidend lub kupna/sprzedaży papierów wartościowych) powodują zmiany salda dostępnych środków pieniężnych.

W pasywach klubu inwestora mogą wystąpić trzy zasadnicze pozycje:

• Kapitał inwestorów,
• Wynik finansowy,
• Zobowiązania.

Kapitał inwestorów oraz ewentualne zobowiązania będziemy wyceniać po wartości nominalnej. Jeśli nie prowadzimy pełnej księgowości dla klubu inwestora, to wynik finansowy możemy ustalać korzystając z metody kapitałowej. Wówczas korzystamy z równania:

aktywa = pasywa

aktywa inwestycyjne + środki pieniężne = kapitał własny + wynik finansowy + zobowiązania

wynik finansowy = aktywa inwestycyjne + środki pieniężne – kapitał własny – zobowiązania

Teraz spróbujmy przełożyć te nieco abstrakcyjne zależności na procedurę działania zmierzającą do ustalenia wyniku finansowego w klubie inwestora.

Jak ustalić wynik finansowy w klubie inwestora metodą kapitałową?

Najpierw należy ustalić okres, za jaki będziemy regularnie ustalać wynik finansowy klubu. Zgodnie z zasadą periodyzacji może to być koniec roku, półrocza, kwartału lub miesiąca. Musimy dokonać wyceny w kilku etapach.

• Wybierz datę, a więc konkretny dzień, na który chcesz dokonać wyceny, np. koniec pierwszego półrocza, a więc 30 czerwiec 202X roku.
• Ustal nominalną wartość kapitału inwestorów. Sprawdź, ile środków pieniężnych wpłacili członkowie klubu na jego rachunek maklerski.
• Ustal, czy klub posiada na określony dzień zobowiązania oraz w jakiej wartości.
• Sprawdź historyczne saldo środków pieniężnych na rachunku maklerskim na dzień 30 czerwca 202X roku (jeśli wyceny nie robisz w ten sam dzień, to nie pomyl salda historycznego z saldem bieżącym, ponieważ mogą być one różne).
• W zakładce historia portfela (inne możliwe nazwy „historyczna wartość portfela” lub „wyceny historyczne”) wskaż datę 30 czerwca 202X roku i pobierz zestawienie zawierające historyczną wycenę papierów wartościowych przeprowadzoną na zamknięcie tego dnia. Zestawienie to powinno zawierać obok poszczególnych pozycji i ich cząstkowych wycen, także sumę wartości rynkowej portfela na wskazany dzień.
• Podstaw zebrane dane do wzoru na wartość wyniku finansowego ustalonego metodą kapitałową.

Przykład obrachunkowy dla hipotetycznego klubu inwestora

Przykład. Klub inwestora rozpoczął działalność w dniu 01.01.202X roku. Trzej inwestorzy zobowiązali się umownie, że na początek każdego kwartału będą wpłacać po 2 tys. zł na wspólny rachunek w domu maklerskim, a następnie z tych środków dokonywać inwestycji na giełdzie. Na koniec drugiego kwartału postanowiono obliczyć wynik finansowy metodą kapitałową. Skarbnik klubu zebrał potrzebne informacje i ustalił, że na dzień 30.06.202X roku w klubie wystąpiły następujące pozycje aktywów i pasywów:

• kapitał inwestorów 12.000,00 zł (3 inwestorów * 2 kwartały * 2 tys. zł),
• zobowiązania 0,00 zł,
• wolne środki pieniężne na rachunku 457,00 zł,
• papiery wartościowe według wartości rynkowej 13.012,00 zł.

Ile wyniósł wynik finansowy klubu za pierwsze półrocze 202X roku?

Wynik finansowy (I półrocze) = 13.012 + 457 – 12.000 – 0 = + 1.469 (zysk)

Mam nadzieję, że ten wpis i przykład obrachunkowy są wystarczające, aby zobrazować, na czym polega ustalanie wyniku finansowego w klubie inwestycyjnym, który nie prowadzi pełnej księgowości. Jeśli coś jest niejasne, to proszę o pytania, korekty i dopowiedzenia w komentarzach. W trakcie tworzenia wpisu zerknąłem do książki, którą obok mojego bestsellerowego podręcznika rachunkowości dostępnego tutaj (link), polecam moim studentom:

Józef Pfaff, Marzena Strojek-Filus, Podstawy rachunkowości z uwzględnieniem MSSF, PWN, Warszawa 2018.